Najważniejszą częścią każdego domu, mieszkalnego czy użytkowego, jest niewątpliwie jego fundament. Mimo że nie jest widoczny, jego znaczenia nie da się zbagatelizować jeśli zależy nam na stabilności budynku, zabezpieczeniu przed nierównomiernym osiadaniem w gruncie, co mogłoby doprowadzić nawet do pękania ścian. Prawidłowo zaprojektowany i przede wszystkim starannie wykonany przenosi równomiernie wszystkie obciążenia i dodatkowo chroni dom przed destrukcyjnym wpływem niekorzystnych czynników atmosferycznych.

Fundamenty – dopasowanie do warunków panujących na działce

Z tego też powodu projektowaniu fundamentów trzeba poświęcić bardzo dużo uwagi i dopasować je do konkretnych warunków gruntowych panujących na naszej działce. Konieczna do tego będzie fachowa opinia geotechniczna i uwzględnienie takich ważnych czynników jak:

• technologia budowy przyszłego domu,
• jego wielkość oraz planowaną liczbę kondygnacji, decydujące o obciążeniu, czy ewentualne podpiwniczenie także warunkujące wybór odpowiedniej konstrukcji ławy fundamentowej,
• rodzaj zastosowanych materiałów budowlanych, inne fundamenty projektuje się w przypadku domów stawianych w tradycyjnej technologii murowanej, a inne dla lżejszych drewnianych konstrukcji szkieletowych,
• stabilność podłoża, analiza czy w ogóle można w danym miejscu budować. Najlepiej nadają się do tego celu grunty zwarte, skaliste, a najmniej sypkie żwiry oraz piaski o słabej nośności, z kolei grunty torfowe wykluczają jakąkolwiek budowę,
• głębokość umieszczenia fundamentu, zróżnicowana w zależności od warunków klimatycznych panujących w regionie. Musi on znajdować się poniżej tzw. strefy przemarzania, która w naszym kraju waha się od 0,8 m na zachodzie, do nawet 1,4 m w najzimniejszej części. Płytsze umiejscowienie fundamentu może doprowadzić do jego szybkiego pękania.

Fundamenty – wybór ich konkretnego rodzaju

Istnieje wiele rodzajów fundamentu, które możemy dopasować do opisanych wyżej warunków gruntowych, jednak zawsze ich projekt powinien zostać indywidualnie sporządzony przez wykwalifikowanego architekta. Tylko on jest w stanie prawidłowo wyliczyć wszystkie parametry pracy tego elementu konstrukcyjnego domu i w trosce o bezpieczeństwo mieszkańców warto zdać się na jego wiedzę oraz doświadczenie zawodowe. Najpopularniejsze typy fundamentów, stosowane w budownictwie w naszym kraju to:

• płyty fundamentowe. Jest to coraz częściej stosowane rozwiązanie, pozwalające znacznie skrócić czas wykonania wszystkich niezbędnych prac. Ten rodzaj fundamentów doskonale sprawdza się właśnie na mało stabilnych gruntach, może bowiem pełnić jednocześnie funkcję podłogi pierwszej kondygnacji, dlatego jest używany najczęściej w domach bez podpiwniczenia. Płytę fundamentową wylewa się z wysokiej jakości mieszanek żelbetowych, podobnych do tych wykorzystywanych np. przy produkcji szamb betonowych i zastępuje ona bardziej pracochłonne i kosztowne murowanie z pustaków umieszczanych na ławach żelbetowych. Można ją również o wiele lepiej zaizolować, zapewnia też wystarczającą stabilność dzięki równomiernemu rozłożeniu obciążenia na większej powierzchni,
• fundamenty na palach, również sprawdzone dla gruntów o wysokim poziomie ruchomości. Sporządza się je w postaci pali wbijanych w ziemię w niewielkich odległościach od siebie, zazwyczaj 50 – 80 cm. Dopiero na takiej podstawie montuje się zbrojenie z prętów stalowych i zalewa całość betonem. Największą wadą tego rozwiązania jest wysoka cena całej konstrukcji,
• ława fundamentowa, zdecydowanie najczęściej wybierany rodzaj fundamentów, idealny wręcz do niemal każdego domu jednorodzinnego. Jest jednocześnie najprostszą do wykonania, monolityczną konstrukcją umiejscowioną pomiędzy ścianą nazywaną fundamentową a powierzchnią gruntu. Ławy fundamentowe mogą mieć różną szerokość, większą pod ściany zewnętrzne, dzięki czemu jest równomiernie przenoszone obciążenie nie tylko samych ścian nośnych, ale i spoczywających na nich stropów oraz dachu. Najbardziej popularne są ich odmiany wylewane bezpośrednio w gruncie, które wzmacnia się dodatkowo stalowym zbrojeniem, najczęściej prętami o średnicy 12 mm umieszczonymi wzdłużnie i dopiero na nich opiera się ściany fundamentowe. W wielu przypadkach można również z nich zrezygnować np. w szkieletowych domach drewnianych, gdzie wystarczą same solidne ściany fundamentowe, nieoparte na betonowej ławie. Jednak wykonując ją, trzeba pamiętać, że musi obejmować nie tylko samą część mieszkalną budynku, ale również część użytkową np. garaż.

Fundamenty – materiały używane do budowy i izolacji

Kolejną ważną kwestią, której nie można zlekceważyć, jest wybór właściwych, wysokiej jakości materiałów zapewniających trwałość i odporność wykonanym fundamentom. Najważniejszym są mieszanki betonowe lub żelbetowe, często z dodatkiem substancji uszlachetniających, zwiększających jeszcze bardziej ich wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne, wilgoć oraz działanie agresywnych substancji chemicznych i procesów biologicznych naturalnie zachodzących w glebie. W tym celu całą konstrukcję fundamentów należy odpowiednio zaizolować i rozróżniamy trzy rodzaje takiej izolacji:

• lekką, wykonywaną zazwyczaj z masy bitumicznej, nakładanej w kilku warstwach, którą stosuje się w sytuacji, kiedy budynek jest postawiony powyżej poziomu wód gruntowych, na gruntach o wysokim stopniu przepuszczalności, piaskach lub żwirach,
• średnią, używaną w przypadku gruntów nieprzepuszczalnych, takich jak glina, lecz również powyżej poziomu wód gruntowych, który jednak może okresowo się zwiększać, niosąc ze sobą ryzyko zalania. Ten typ izolacji również robi się z materiałów bitumicznych albo z kilku warstw papy, łączonej lepikiem asfaltowym lub smołowym. Można w tym celu użyć także folie polietylenowe o grubości co najmniej 0,3 mm, klejone warstwowo na zakładkę,
• ciężką, niezbędną, kiedy budynek został postawiony na gruntach spoistych, piaskach gliniastych, iłach i glinie. Ich cechą charakterystyczną jest bardzo długie utrzymywanie wilgoci, która może zbierać się wokół fundamentów, a niekiedy sięgać nawet powyżej ich górnego poziomu, co kończy się zalaniem wnętrza domu. Chroni przed tym zastosowanie specjalnej odmiany zbrojonego, wodoodpornego betonu, co niestety jest bardzo kosztowne i wymaga dużego doświadczenia w tym zakresie.

Każdy fundament oprócz ochrony przed wilgocią wymaga również izolacji termicznej, którą wykonuje się przede wszystkim ze styropianu, jego odmiany o podwyższonej odporności na ściskanie lub nowocześniejszych płyt poliestrowych, które nie tylko wytrzymają nacisk gleby, ale mają też niski współczynnik przenikalności cieplnej, doskonale chroniący ławę fundamentową i ściany fundamentowe przed przemarzaniem.